İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK

İki dirhem bir çekirdek
Deyimler
Deyimlerin kökenleri
Deyimlerin anlamları
İskender Pala

İki Dirhem Bir Çekirdek.. ne ilginç bir cümle değil mi?

Arşivimde bekleyen epey tarifim var ama bu aralar tarif vermek istemedi canım. Uzun zamandır sizlerle paylaşmak istediğim birkaç ilginç kitabım var.

Genellikle insan ilişkileri ve insan, aşk üzerine yazılmış romanlar veya kısa hikayeler tercihimdir ama öğretici, açıklayıcı kitaplara da takılıyorum bazen. Üniversite yıllarımda bazen Büyük Larousse ansiklopedilerini rastgele okurdum :))

Cevahir alışveriş merkezindeki D & R kitabevinde bakınıyorum bir gün.. Bu kitap takıldı gözüme. Yazarını tanımıyorum fakat ismi dikatimi çekti. Şöyle hızlı bir bakış attım içine ve küçük hikayelerden oluştuğu kanısına varıp aldım. Eve geldim.. Ne göreyim ki;
dilimize yerleşmiş bilumum deyimin kaynaklarını yani nereden çıktıklarını anlatıyor. Doğrusu çok hoşuma gitti, çünkü deyimlerin ne anlama geldiğini çoğu zaman biliyor ve doğru yerlerde kullanıyoruz ama ilk nereden ve nasıl çıktıklarını bilmiyoruz. O merakla hemen oturdum okumaya.. Ve içlerinde en ilginç bulduklarımı sizinle de paylaşmaya karar verdim. İlginç bulacağınızı ümit ediyorum. Keyifli okumalar..

AFYONU PATLAMAK:
*******************************
Eski tiryakiler, ramazanda afyonu macun haline getirir ve mercimek büyüklüğünde toplar yapıp her sahurda iki üç tane yutarlarmış. Ancak her bir macunu srasıyla bir, iki, üç kat kağıtlara sarmayı da ihmal etmezlermiş. Böylece kağıt, mide özsuyunda eriyince macun midede dağılır ve birkaç saat daha keyif devam edermiş. Tabii iki kat kağıda sarılan macun birkaç saat sonra, üç kat kağıda sarılı macun da onu takiben kana karışınca tiryaki iftara kadar rahat edermiş. Ancak bu planın yolunda gitmediği, afyonun kağıdının zor parelendiği yahut kana karışmasının geciktiği durumlarda tiryaki krize girer ve dış dünyadan  adeta koparmış. Afyonu patlayıp kana karışasıya kadar farklı tepkiler verirmiş. Konuşulan veya yapılan şeye uygun karşılık verilmeyen, anlama ve algılamada gecikilen durumlarda "daha afyonu patlamadı galiba" gibi cümleler söylenmesi de bundanmış.

CEMAZİYÜLEVVELİNİ BİLMEK:
****************************************
Osmanlılar'da arşivciliğe çok önem verilir ve devletin bütün evrakı titizlikle saklanırmış. Bez torbalara konulan aylık evrak, üzerine ait olduğu ayın adı da yazılarak arşive kaldırılırmış. Bir gün Cemaziyülevvel'e ait (hicri yılın beşinci ayı) evrakın sandıkla bir yere nakli gerekmiş. Henüz fakir bir mülazım olan arşiv memuru evrakı sandığa mühürledikten sonra boş torbayı alıp evine götürmüş. Lüzum ettiğinde de o torbadan kendine bir iç donu diktirip giymeye başlamış. Bezin üzerindeki Cemaziyülevvel yazısı, mürekkebinin kuvvetinden dolayı yıkanarak çıkarılamamış ve tesadüfen donun tam popo kısmında kalmış. Bir gün iş arkadaşları dondaki yazıyı farkedince arşiv memurunun sırrı ortaya dökülmüş ve kinayeli gülüşmelere sebep olmuş. Gel zaman git zaman, memur cevval çıkıp da işinde yükselince şık kıyafetler, kaftanlar giymeye başlamış. Bunu çekemeyen kıskanç arkadaşlarından biri, onun yüceliğinden bahsedildiği bir gün "canım, siz onun şimdiki haline bakmayın, biz onun Cemaziyülevvelini biliriz ! " demişler. O zamandan beri de deyim, birisinin ayıbından kinayeyle kullanılır olmuş.

KAŞ YAPARKEN GÖZ ÇIKARMAK:
**************************************
Eski zamanda düğünden bir gece önce kına gecesi gibi eğlence düzenlenir ve kuaför, güzellik salonu, modaevi gibi kavramlar olmadığı için de aynı gece gelin süslenir, yüzü gözü boyanırmış. Bu işi yapan kadınlara kalemkar veya yüz yazıcı denirmiş. Bir gece eğlenen kadınların ortasına gelini oturtmuşlar ve kalemkar yüz yazma yani boyayıp süsleme işine başlamış. Tam gelinin kaşlarından fazlalıkları alıp kalemle kaşı boyayacakken, ortada oynayan yengelerden birinin ayağı kaymış, düşmeyeyim derken kalemkarın dirseğine bir tekme atmış. Kalemkarın kaş boyamakta kullandığı kalem kayıp gelinin gözüne girmiş. Feryat figan derken anlaşılmış ki gelinin gözü çıkmış ve kızcağız kör kalmış. İşte o günden beridir de istemeden hata yapan insanlar için "kaş yapayım derken göz çıkardı" veya "kaş yaparken göz çıkardı" deniyormuş.

PÜF NOKTASI:
************************
Vakti zamanında Bir testi-çömlek atölyesinde çalışan bir kalfa artık kendi dükkanını açmak istiyormuş fakat ustası her defasında "sen daha bu işin püf noktasını bilmiyorsun, daha emek vermen lazım" deyip kalfanın hevesini kursağında bırakıyormuş. Kalfa en sonunda dayanamayıp kendi dükkanını açmış. Fakat yaptığı bütün testiler çömlekler bir yerlerinden çatlayıp kırılıyormuş, kalfa nedenini bir türlü anlayamıyormuş. Bir gün kalkıp ustasına gitmiş ve bunun nedenini sormuş. Ustası yine "den daha püf noktasını öğrenemedin de ondan" deyip onu tezgaha oturtmuş ve önüne bir top çamur koymuş ve "hadi başla bakalım" demiş. Kalfa tezgahı ayağıyla çevirmeye başlamış. Usta arada bir testiye "püf" diye üfleyip testiyi zamanla çatlatacak hava kabarcıklarını söndürüyormuş. Böylece kalfa işin "püf noktasını" anlamış ve o günden sonra püf noktası, bir işin öğrenilmesi gereken en can alıcı yeri anlamında söylenegelmiş.

Benden bu kadar.. İki dirhem bir çekirdek, abayı yakmak, Ali Cengiz oyunu, Ali kıran baş kesen, atı alan Üsküdar'ı geçti, bam teline basmak, çizmeyi aşmak, eşref saat, burnundan fitil fitil getirmek, hapı yutmak, ipe un sermek, kalıbı dinlendirmek, küpünü doldurmak, mürekkep yalamak, saman altından su yürütmek, turnayı gözünden vurmak gibi 211 tane deyimin kaynağını merak ediyorsanız kitabın kendisini okumanız gerekiyor:)